عوامل موثر در انگیزه تحصیلی

انگیزه در واقع همان نیروی محرک انسان برای انجام رفتارها و اعمال او می باشد به گونه ای که اگر فردی از انگیزه کافی برای انجام یک فعالیت برخوردار نباشد، آن کار را ترک خواهد کرد. اما انگیزه ها به دو دسته انگیزه های درونی و بیرونی تقسیم می شوند.

بطور کلی زمانی که به دنبال ایجاد تغییرات مستمر هستیم و زمان کافی برای اعمال برنامه‌ها داریم کار با سیستم انگیزش درونی نتایج مفیدتری خواهد داشت. بر این اساس برنامه‌های طولانی مدت از اصول مربوط بکارگیری انگیزش درونی استفاده می‌کنند. اما در مقابل برای بدست آوردن تغییرات سریع و شدید می توان از عوامل انگیزشی بیرونی که درواقع همان مشوق های ظاهری مانند استفاده از آنچه فرد دوست دارد و از آن لذت می برد؛ استفاده کرد.
فرآیند تحصیل از عمده جریاناتی است که با سیستم انگیزشی در‌گیر است. فعالسازی و تقویت انگیزش درونی در دانش جویان اهداف مبتنی بر یادگیری آنها را برآورده خواهد ساخت و دوام آنها را تضمین خواهد کرد. دانشجویی که دارای انگیزه های درونی قوی است، نه صرفا بر مبنای کسب نمرات برتر ، جوائز و امتیازات ویژه ، بلکه بر اساس انگیزه‌های درونی خود وارد عمل خواهد شد. غالبا افرادی که با تحمل انواع سختیها و مشقتها به دنبال رسیدن به اهداف خود هستند در واقع از انگیزش درونی خود به عنوان نیرو دهنده و تقویت کننده استفاده می‌کنند. افرادی که دارای انگیزش درونی هستند، نیاز به استفاده مداوم از انگیزشهای بیرونی ندارند. هر چند استفاده از این مشوق ها آنها را فعالتر و انگیخته‌تر می‌سازد اما کاهش یا فقدان آنها چندان تاثیری در کاهش انگیزش آنها برای فعالیت و در نتیجه کاهش عملکردشان نخواهد داشت.
اما برای ایجاد انگیزه تحصیلی بهترین روش این است که پس از برطرف کردن موانع انگیزشی، همزمان به انگیزه های بیرونی و درونی پرداخت و آنها را تقویت نمود. به این ترتیب با وجود انگیزه های بیرونی فرد به سرعت نیرو بدست آورده و حرکت تحصیلی خود را آغاز خواهد نمود و تضمین و ادامه راهش نیز با بوجود آمدن انگیزه های درونی در طول زمان تضمین خواهد شد.
اما برای افزایش انگیزه تحصیل دو گام اساسی را باید برداشت، گام اول کشف و برطرف کردن عوامل عدم انگیزه است، و گام بعدی بکاربردن هم زمان راهکارهای افزایش انگیزه درونی و بیرونی است. در این صورت شما خواهید توانست با یاری خداوند متعال انگیزه تحصیلی را در خود ایجاد نمایید و یا افزایش دهید.

عوامل عدم داشتن انگیزه :

 ۱- گاهی اوقات اطرافیان و دوستان انگیزه درس خواندن را در شما از بین می برند. برای رفع این مشکل باید از ارتباط با افراد منفی اجتناب کرد و افکار مثبت را جایگزین افکار منفی نمود و با توکل به خداوند آنچه را که درست است انجام داد.

۲- روش تدریس نامناسب از جمله عوامل دیگری است که درهر سه مقطع باعث از دست دادن انگیزه چشمگیر دانش آموزان می شود. استفاد از روش سخنرانی برای همه دروس ، نبودن یا استفاده نکردن از آزمایشگاه و وسایل کمک آموزشی و همین طور غیرفعال بودن دانش آموزان در هنگام تدریس همه از عواملی است که دست به دست هم داده و دانش آموزان را به افت تحصیلی دچار می کند. ذهن هر دانش آموز در هر زنگ ،فقط در دقایق اولیه شروع کلاس آمادگی یادگیری مطالب را دارد و بعد از آن ، تنها نگاه دانش آموز است که بر حسب قانون کلاس حرکات معلم را پیگیری می کند و دیگر عملا آموختنی در کار نیست این درحالی است که معلم ، بی توجه به این امر نه تنها در تمام ساعت آموزش به تدریس مطالب می پردازد، بلکه گاهی حتی برای به پایان بردن بحث خود، دقایقی از زنگ تفریح دانش آموزان را در اختیار می گیرد و با صرف بیهوده انرژی ، تلاش می کند تا دانش آموزان هرچه بیشتر بیاموزند.

۳- عدم علاقه به رشته تحصیلی می تواند موجب بی رغبتی و بی تفاوتی به ادامه تحصیل شود. بنابراین اگر این طور است سعی کنید به مزایای رشته تحصیلی خود پی ببرید  و نسبت به آن علاقه مند گردید در غیر اینصورت  رشته تحصیلی خود را تغییر دهید.

۴- موفقیت در زندگی زمانی برای انسان میسر می شود که برای رسیدن به اهدافش تلاش کند; گر چه تلاش به تنهایی کافی نیست و باید برنامه ریزی دقیق و حساب شده را هم در نظر گرفت . از مطالعه زندگی انسان های موفق این مطلب به خوبی روشن می شود که بدون علم و عمل رسیدن به قله های سعادت و خوشبختی امکان پذیر نیست .نداشتن هدف سبب بی انگیزگی می گردد. هدف شما از درس خواندن چیست؟ اگر هدفی ندارید طبعا درس خواندن کاری عبث و بیهوده برایتان جلوه می کند و یا اگر هدفی عالی، بزرگ و خواستنی ندارید، به طور طبیعی انگیزه کمی برای ادامه تحصیل خواهید داشت.

۵- وجود موانع نیز می تواند انگیزه ادامه تحصیل را از انسان بگیرد، بنابراین اگر موانعی مانند کمبود وقت یا مشکلات مالی و یا … بر سر راه شما قرار دارد سعی کنید آنها را برطرف کنید.

۶- هراس از امتحان ، در بسیاری از موارد دیده می شود که دانش آموزان طی سال تحصیلی بخوبی از عهده دروس بر می آیند و دانش آموز موفقی محسوب می شوند. اما همین که فصل امتحانات و ارزشیابی شروع می شود، شروع به عقب نشینی کرده و دچار افت تحصیلی می شوند. متاسفانه هراس از امتحان ، هم از طریق خانواده و هم از طریق معلم به دانش آموز منتقل می شود. اکثر خانواده ها، جهت متقاعد کردن فرزندانشان به درس خواندن و انجام تکالیف درسی ، دایم از تهدید امتحان و یادآوری آن به دانش آموز استفاده می کنند و بسیاری از معلمان هم از حربه امتحان برای کنترل و نظم بخشیدن به کلاس بهره می گیرند. لذا دانش آموزانی که طی سال تحصیلی مدام برای تنبیه و تهدید اسم امتحان را شنیده اند، با شروع فصل امتحانات ناخواسته دچار هراس شده و با از دست دادن اعتماد به نفس خود، از یادآوری آنچه خوانده اند عاجز می مانند و در نتیجه دچار استرس و افت تحصیلی می شوندلذا بهتر است  از طرف خانواده ، مدرسه و معلمان ، این نکته به دانش آموزان تفهیم شود که هدف از امتحان و آزمون ارزشیابی ، تنها بالا بردن سطح دانش آنها است و امتحان برای آزردن یا انتقام گرفتن از آنان نیست .

۷- نداشتن امید به آینده : یکی از مشخصترین دلایل افت تحصیلی دانش آموزان ، بلاتکلیفی و نداشتن امید به آینده است . زیرا اکثر دانش آموزان یک آینده خوب و روشن را مستلزم ادامه تحصیل نمی دانند.

۸-  نداشتن اعتماد به نفس: کسی که استعدادها و توانایی های خود را باور ندارد و همیشه خود را ناچیز و ناتوان می پندارد، هرگز جرات اقدام به کار پیدا نمی کند و از این روی، دچار شکست و ناامیدی می شود; زیرا همیشه می ترسد از عهده کارهایش برنیاید، هر چند در ظاهر هم خود را توانا ببیند .

۹- سوء تغذیه، مشکلات جسمانی یا روانی نیز در بی رغبتی تأثیر دارد بنابراین اگر در این زمینه مشکلاتی هست باید برطرف شود.

۱۰- احساس گناه نیز می تواند سبب کاهش انگیزه در انسان گردد. گاهی اوقات خوب درس نخواندن و تنبلی و یا یک وقفه تحصیلی می تواند شخص را دچار احساس گناه و در نتیجه بی رغبت و بی انگیزه کند. باید گذشته را فراموش کرد و به آینده امیدوار بود.

 راهکارهای عملی برای افزایش انگیزه

۱- به علت وجود انگیزه «همجنسی اجتماعی» در انسان، فرد خود را در مقایسه با دیگران قرار می‌دهد و در نتیجه اطلاعاتی از تواناییهای خود و دیگران بدست می‌آورد و برای جبران ضعفهای خود برنامه‌ریزی می‌کند. این مساله برای اینکه فرد بتواند در محیط خود فعالیت موثری داشته باشد لازم است. به عبارتی ، از این طریق فرد ویژگیهای خود را بر مبنای ویژگیهای دیگران ارزش گذاری می‌کند و بر پایه شان اقدامات و تلاشهایی را انجام می‌دهد. بنابراین سعی کنید با افراد مثبت نگر، فعال، با نشاط و درس خوان معاشرت کنید و از معاشرت با افرادی که به امور معنوی و علمی توجهی ندارند اجتناب کنید.

۲- روزانه نیم الی یک ساعت ورزش مورد علاقه انجام دهید.

۳- با برنامه درس بخوانید. داشتن برنامه ، سبب امیدواری و پیشرفت سریعتر و در نتیجه تقویت انیگزه می گردد.

۴- از یکنواختی در روش مطالعه و زندگی اجتناب کنید و تنوع در زندگی خود ایجاد کنید  وقتی برای خود مقرراتی در درس خواندن یا تفریح کردن در نظر می گیرید ، در برابر خود، قاطع و منصف باشید.

۵- از تلقین این فکر که «من روحیه درس خواندن ندارم» یا «من حال درس خواندن ندارم» اجتناب کنید بلکه به جای آن به خود تلقین کنید که همانطور که توانستم تا این مرحله برسم، می توانم با موفقیت به تحصیلاتم ادامه بدهم و فرد موفقی باشم و راهکارهای زیر را عملی سازید:
الف) لیستی از توانمندیهای خود تهیه کرده و روزی دو یا سه بار با صدای بلند آن را بخوانید مثلا بگویید من شخص با استعدادی هستم و من توانا هستم  من … هستم .
ب) لیستی از فوائد مادی و معنوی درس خواندن و کسب موفقیت تحصیلی تهیه نموده و آن را هر روز مرور کنید و هر روز نیم ساعت بر روی یکی از آن فوائد فکر کرده و ۱۰ سطر درباره آن مطلب بنویسید و این عمل را برای یکایک فوائد انجام دهید و بعد هر کدام که برای شما خوشایندتر بود را گاه گاهی مطالعه و به آن بیافزائید.
ج) تایید شدن از طرف دیگران از کودکی به عنوان پسر خوب یا دختر خوب در فرد وجود دارد، هر چند این ویژگی در بزرگسالی شکلهای دیگری به خود می‌گیرد، ولی اساس آن همان است که در کودکی وجود دارد و به آن انگیزه تاثیر اجتماعی می گویند. بسیاری از فعالیتهای یک فرد بزرگسال نه فقط برای خود ، بلکه به منظور تایید شدن از طرف دیگران یا مردم پسندی انجام می‌شود. این نوع از انگیزه را در افراد موفق در شاخه‌های مختلف هنری ، علمی و … ، می‌توان یافت. اکنون با توجه به وجود چنین انگیزه ای در وجود خویش لیستی از پیامدهای منفی درس نخواندن را تهیه و با تأمل در مورد یکایک آنها این پیامدهای منفی را برای خود جدی , بزرگ و معضل آفرین معرفی کنید.

۶- تصمیم بگیرید زندگی جدیدی را با پیدا کردن دوستان جدید و ایجاد فضای جدیدی برای تحصیل و زندگی ایجاد نمایید و با برنامه ریزی و انجام کارهای مثبت شور تازه ای به خود بدهید و به گذشته فکر نکنید.

۷- در صورت امکان در فرصت هایی که چند روز تعطیل هستید یک مسافرتی را ترتیب دهید و مسافرت کنید تا یک تنوع در وضعیت زندگی شما به وجود آید.

۸- سعی کنید خیلی خوب و دقیق و منطقی (به دور از حرف و سخن دیگران ) به علایق و استعدادها و تواناییها و اهداف خود فکر کنید تا جایی که برای خودتان ، قانع کننده و آشکار باشد.

۹- برای درس خواندن خود هدف های کوتاه مدت در نظر بگیرید و در صورت رسیدن به آن اهداف ، پاداش و در غیر این صورت خود را تنبیه کنید.(مثلا اگر فردا برنامه ی خود را به موقع انجام دادم ، حق دارم نیم ساعت از اینترنت استفاده کنم . اگر ۳ روز متوالی از برنامه ام عقب ماندم ، یک هفته حق استفاده از اینترنت را نخواهم داشت). برای انتخاب کردن پاداشها به اصول زیر توجه نمایید:
الف) با توجه به اصل تفاوت های فردی، سعی کنید آنچه که واقعا برای شما خوشایند و لذت بخش می باشد را به عنوان مشوق انتخاب نمایید و به هیچ وجه محیط و دیگران را در این امر دخالت ندهید.
ب)ممکن است پس از مدتی از مشوق انتخاب شده خسته یا زده شوید و یا آنکه به اندازه کافی به شما انگیزه ندهد، در این صورت یا مقدار آن را افزایش بدهید ویا آن را با یک مشوق جدید و خوشایند دیگر جایگزین نمایید تا سطح انگیزه شما همچنان افزایش بیابد.
ج)از آنجا که مشوق های بیرونی تا زمانی که وجود داشته باشند و همچنان خوشایند و لذت بخش باشند ایجاد انگیزه می نمایند و به محض نبودن و یا خوشایند نبودن انگیزه را نیز با خود می برند، و همچنین استفاده مدام و افزایشی از مشوق های بیرونی سبب عادت کردن به این سیستم و دوری از انگیزش های درونی خواهد شد؛ شما حتما باید همزمان با مشوق های بیرونی، مشوق های درونی(مانند عشق به تحصیل، لذت بردن از تحصیل و مطالعه، لذت بردن از یادگیری مطالب جدید، …) را نیز تقویت کنید و افزایش دهید. در این صورت حتی در نبود مشوق های بیرونی انگیزه لازم برای ادامه تحصیل و مطالعه را خواهید داشت، چرا که انگیزش های درونی پایا تر و قوی تر می باشند. بنابراین از پاداشهای درونی نیز استفاده نمایید به عنوان مثال بعد از یک موفقیت مطالعه ای یا تحصیلی احساس شخصیت و بزرگی کنید، به خودتان افتخار کنید، از اینکه یک رشد علمی داشته اید به خود ببالید، احساس کنید دیگر آن آدم قبلی نیستید و بلکه فردی شایسته تر و برتر از گذشته شده اید،…

۱۰- تلاش کنید با اعضای خانواده روابط نزدیک و صمیمی داشته باشید، چون در هنگام درس خواندن به حمایت و کمک و آرامش نیاز خواهید داشت. سعی کنید در کنار خانواده ی خود، اوقات خوش و مرفحی داشته باشید.

۱۱- وقتی موفقیتی بدست می آورید هر چند هم که کوچک باشد ، معتقد باشید که آن در نتیجه ی سعی و تلاش شما بوده ، نه شانس و اتفاق و…

۱۲- شما برای کسب انرژی لازم برای رسیدن به یک هدف باید انگیزه ی قوی داشته باشید. انگیزه هم وقتی قوی می شود که درونی و خودجوش باشد نه بیرونی و با زور! یعنی اینکه شما معتقد به ادامه تحصیل باشید ،نسبت به مطالعه ، سطح سواد ، موقعیت اجتماعی و… احساس نیازکنید، از خواندن مطالب مورد علاقه ی خود لذت ببرید و نسبت به عملکرد خود احساس رضایت داشته باشید. نه اینکه به خاطر ترس از حرف دروهمسایه و فامیل ، به خاطر اینکه پدرو مادرم ازمن خواستند و چنین انتظاری دارند، درس بخوانید ، این دلایل شاید برای ایجاد انگیزه خوب باشند ولی برای پایدار نگه داشتن انگیزه به دلایل و عوامل درونی نیازمندیم.(مثل کسانی که دائم می گویند:خوب ، این همه لیسانس بیکار، اصلا واسه چی آدم باید درس بخونه؟! خوب چنین کسی ، هیچ اعتقادی به ذات ادامه تحصیل ندارد ، تنها هدفش شغل بوده ، که آنهم به خاطر دیدن چند تجربه ی اتفاقی ، به سرعت زیر سوال رفته، پس نمی توان از این شخص انتظار انگیزه ی بالا برای درس خواندن و قبولی داشته باشیم ، مگر اینکه نگرش و دید خود را نسبت به مسائل تغییر دهد).
۱۳- از قرار گرفتن در تنهایی و بیکاری اجتناب کنید.

۱۴- با اهتمام به مسائل معنوی و مذهبی و شرکت در مراسم مذهبی روحیه معنوی خود را تقویت کنید. از گناه دوری کنید و از رفتن به محیط هایی که فکر و ذهن شما را می رباید اجتناب کنید.

۱۵- شناخت قانون هر چیزی شما را به آن علاقمند می کند. اگر خیلی ها از تماشای تنیس لذت نمی برند به خاطر آن است که از قانون شمارش امتیازها در آن آگاهی ندارند. قانون ورزشها، قانون بازیها، قانون برقراری یک ارتباط مؤثر، مقررات اجتماعی، قانون مطالعه و از همه مهمتر قانون تحصیل در یک رشته خاص ( رشته تحصیلی خودتان) را کشف کنید. به این منظور با افراد موفق رشته خود مثلا یکی از استادان علاقه مند به رشته تان در باره چگونگی مطالعه و منابع بهتر و شیوه های دست یابی به موفقیت مشورت نمایید.

منابع
۵۰۰ نکته درباره مطالعه، فیل ریس.
مطالعه روشمند.

دکتر حریری ، پزشک ،هیپنوتراپیست و عضو انجمن علمی بین المللی هیپنوتیزم بالینی ایران

منبع: هیپنوتیزم بیدار